Międzynarodowy Dzień Terenów Górskich

Za górami, za lasami… Tak zaczyna się wiele bajek, prawda? Góry często kojarzą się z czymś odległym, zimnym, co jest wysoko, a czasem nawet – z czymś groźnym.

Góry są jednak piękne i fascynujące. Międzynarodowy Dzień Terenów Górskich obchodzony jest już od około 20 lat, co roku 11 grudnia.

A czym w zasadzie są góry? I skąd one się wzięły? Najłatwiej byłoby powiedzieć, że góry to wypukłe, czyli wystające, formy w terenie. Ich kształty, rozmiary, wysokość mogą być bardzo różne. I też w rozmaity sposób powstają! W jaki? Aby się o tym przekonać zamieńmy się na chwilę (w wyobraźni) w ptaki, które widzą wszystko bardzo dobrze z góry.

Polećmy najpierw nad Sycylię. To wyspa na Morzu Śródziemnym należąca do Włoch. Z góry zobaczymy mocno wystającą górę z wklęsłą częścią na samym szczycie. Z góry może unosić się niewielki dymek, niczym z komina. Domyślasz się co to może być? Tak! To wulkan. Na Sycylii nazywa się on Etna. Na całym świecie znajdziemy tysiące innych wulkanów. Część z nich od czasu do czasu wybucha, a przez ten wklęsły obszar zwany kalderą wypływa lawa czyli stopione skały. Często tworzą one właśnie górę wulkaniczną (nazywaną stożkiem wulkanicznym). W taki sposób powstaje część gór. Etna to najwyższy wulkan w Europie. Jest wulkanem aktywnym, co oznacza, że co jakiś czas wybucha. Z wulkanu wydobywa się wtedy lawa czyli gorący potok lub fontanna masy z wnętrza Ziemi. Ostatni wybuch Etny był w 2022 roku.

Czy wiesz, że również w Polsce część gór to wulkany? W naszym kraju jednak wszystkie są wygasłe. To oznacza, że już nie wybuchają. Na Dolnym Śląsku znajduje się nawet Kraina Wygasłych Wulkanów. Spróbuj odnaleźć tę krainę na mapie.

Polećmy jednak znacznie dalej, do odległej Azji, gdzie znajdują się najwyższe na świecie góry. Czy znasz ich nazwę? To Himalaje. Z lotu ptaka widać, jak są ogromne. Gdybyśmy przenieśli je do Europy, to zajęłyby prawie cały nasz kontynent. Najwyższy szczyt świata – Mount Everest, właśnie w Himalajach, ma ponad 8 kilometrów wysokości. W Himalajach jest aż 14 szczytów, które mają ponad 8 km. W żadnych innych górach nie ma aż tak wysokich szczytów. Jak to się stało, że są aż tak wysokie? Nasza Ziemia na wierzchu zbudowana jest ze skorupy ziemskiej. Przypomina ona skorupę jajka lub orzecha. Przy czym popękana jest na fragmenty nazywane płytami tektonicznymi. Można wyobrazić sobie je jako puzzle. Zdarza się, że te fragmenty, te puzzle ocierają się o siebie, zderzają lub nachodzą jeden na drugi. Tak właśnie stało się w przypadku Himalajów. Jedna płyta tektoniczna nachodzi na drugą. Co więcej, cały czas tak się dzieje, co oznacza, że… Himalaje wciąż rosną!

Więcej na temat gór

Przez ruch płyt tektonicznych powstała duża część wszystkich gór. Najwyższe góry w Polsce – Tatry powstały w podobny sposób.

W górach zwykle jest chłodniej, wieją silniejsze wiatry i pada więcej deszczu i śniegu. Dlatego też mówimy, że w górach jest klimat górski – różniący się od tego, który jest niżej, poza górami. A im wyżej, tym klimat jest surowszy – zimniejszy i bardziej wietrzny.

Dlatego też rośliny i zwierzęta w górach są inne od tych, zamieszkujących obszary położone niżej. Są przystosowane do trudniejszych warunków. W wysokich górach można zaobserwować, że wędrując pod górę roślinność zmienia się. Często las liściasty wyżej zamienia się w las iglasty. Jeszcze wyżej las iglasty ustępuje krzewom, by w wyższych miejscach stać krainą pełną skał, śniegu i lodu.

Gatunkiem, który jest typowy dla terenów górskich to kozica. Doskonale radzi sobie w górnych partiach gór, zwłaszcza w skałach. Mieszka w górach Europy i Azji. Kozice mają dłuższe tylne nogi. Ponadto budowa kopyt sprawia, że mają osiem punktów podparcia – cztery racice (kopyta) i ponad nimi ostre raciczki, na których może się podeprzeć. Tak wyposażona kozica potrafi bez trudu wspinać się i skakać w bardzo stromym, skalistym terenie.

Inne typowo górskie zwierzę to pantera śnieżna, nazywana również irbisem śnieżnym. Należy do rodziny kotowatych, czyli spokrewniona jest z innymi tygrysami, rysiami, a nawet – kotami domowymi. Pantera śnieżna mieszka w Azji, na obszarach górskich, m.in. w Himalajach (które już odwiedziliśmy!). Pantery od początku przyzwyczajone są do trudnych warunków – rodzą się w jaskiniach lub skalnych szczelinach. Pantery śnieżne są niezwykle zwinne, szybkie, ale też ostrożne i czujne. Polują na inne górskie zwierzęta. Są one gatunkiem zagrożonym, czyli żyje ich bardzo mało. Są pod ścisłą ochroną, co oznacza, że nie wolno na nie polować.

Ale to nie wszystko. Tereny górskie to nie tylko ich budowa, klimat i zwierzęta. Podczas wędrówek górskich możemy trafić na wioskę lub miasteczko, gdzie ludzie mają pracę związaną z górami, a także kultura i język są zupełnie inne niż w pozostałych miejscach.

Niezwykle ciekawą grupą etniczną są Szerpowie. Jest to lud tybetański zamieszkujący Himalaje w Indiach i Nepalu. Szerpowie są w większości wyznawcami religii, która nazywa się buddyzm. Często hodują jaki – zwierzęta przypominające krowy z bardzo długim i gęstym, zwykle czarnym futrem. Jaki dają Szerpom mleko, skórę i mięso. Część Szerpów jest tragarzami i przewodnikami turystów i wspinaczy w Himalajach.

Pamiętaj, aby w górach zachować ostrożność. Przede wszystkim zanim udasz się na wycieczkę w góry dowiedz się jak najwięcej o tym miejscu. Sprawdź jaka może być pogoda, jak należy się ubrać, co wziąć ze sobą. Upewnij się, że szlak nie będzie zbyt długi i zbyt trudny. Zaplanuj dobrze trasę. W góry najlepiej zabrać ze sobą mapę, wodę, coś do jedzenia, cieplejsze ubranie oraz telefon. Przyda się też apteczka! Na wędrówkę w góry najlepiej wybrać się w grupie.

Gdy będziesz w górach poobserwuj przyrodę, spróbuj zastanowić się w jaki sposób powstały te góry, czy czymś różnią się rośliny od terenów położonych niżej. Może uda Ci się spotkać jakieś zwierzęta. Czy są one inne niż te, które znasz? A może odwiedzisz wioskę lub miasteczko górskie. Czym różni się od Twojej miejscowości?