Miejsce prowadzenia badania: Polska

Okres prowadzania badania: wrzesień – grudzień 2022 r.

Miejsce: Badanie przeprowadzone zostało w szkołach podstawowych.

Cele  badania:

• monitoring polskiego systemu edukacji pod kątem sytuacji uczniów pochodzących z Ukrainy.
• poprawa sytuacji dzieci ukraińskich obierających wykształcenie w polskich szkołach w związku z wybuchem wojny.

W związku z trwającą w Ukrainie wojną polski system edukacji stanął przed ogromnym wyzwaniem przyjęcia do polskich szkół niemal 200 tysięcy ukraińskich uczniów i uczennic. Amnesty International w trosce o dobro najmłodszych przeprowadziła badanie, aby przyjrzeć się uważniej sytuacji dzieci z doświadczeniem uchodźczym adaptujących się w polskich szkołach. Z racji naszego zaangażowania i troski o los dzieci, chcielibyśmy zapoznać Was z raportem pokazującym przed jakimi wyznaniami edukacyjnymi dzieci musiały zmierzyć się tuż po rozpoczęciu wojny.

W czasie monitoringu przeprowadzono 35 wywiadów częściowo ustrukturyzowanych z nauczycielami i nauczycielkami, dyrektorkami i dyrektorem szkół podstawowych i szkół ukraińskich, przedstawicielami i przedstawicielkami organizacji pozarządowych i samorządów, wreszcie rodzicami uczniów i uczennic z Ukrainy oraz z Polski. W rozmowach uczestniczyli przedstawiciele i przedstawicielki szkół zarówno w małych i średnich miejscowościach, jak i w dużych ośrodkach miejskich – Krakowie i Warszawie.

1. Przyjęcie do polskich szkół w bardzo krótkim okresie niemal 200 tysięcy ukraińskich dzieci.
2. Uczniowie, bardzo często nie znając języka polskiego, są zmuszeni realizować obowiązek szkolny w Polsce lub kontynuować nauczanie zdalnie w Ukrainie, co jest bardzo utrudnione oraz praktycznie uniemożliwia szansę integracji w nowym środowisku.
3. W polskich szkołach brakuje podręczników w języku ukraińskim lub polskim i ukraińskim, w wielu placówkach nie ma też asystentów i asystentek międzykulturowych (pomocy nauczyciela). Często nie ma także wystarczającej kadry nauczycielskiej czy infrastruktury, by otworzyć zalecane przez Ministerstwo Edukacji i Nauki oddziały przygotowawcze.
4. Brak wsparcia systemowego dla polskich nauczycieli oraz generalnie istniejące braki wykwalifikowanej kadry nauczycielskiej.
5. Dyskryminacja międzykulturowa dotykająca dzieci z Ukrainy (oraz innych narodowości) w polskich szkołach.
6. W wywiadach powtarzała się również kwestia braku szkoleń prowadzonych przez ministerstwo, dotyczących pracy z dziećmi uchodźczymi z traumą wojenną i niemówiących po polsku, a także szkoleń z nauczania języka polskiego jako obcego.

Bazując na dotychczasowych doświadczeniach, państwo polskie powinno zadbać o skuteczne systemowe rozwiązania w poniższych obszarach.

W zakresie dostępu do edukacji dzieci z doświadczeniem uchodźczym:

1. wypracowanie przez Ministerstwo Edukacji i Nauki, we współpracy z innymi działami administracji rządowej, skutecznej strategii monitorowania liczby uczniów i uczennic z doświadczeniem uchodźczym, którzy nie uczęszczają do szkół w Polsce ani do szkół w swoim kraju w systemie zdalnym. Prowadzenie przez MEiN i kuratoria oświaty działań mających na celu kontynuowanie bądź podjęcie przez nich nauki;
2. realizacja przez Ministerstwo Edukacji i Nauki obowiązku zapewnienia wystarczającej liczby miejsc w szkołach dla wszystkich dzieci oraz wspieranie na możliwie najwyższym poziomie środowiska szkolnego w zapewnieniu edukacji i bezpieczeństwa uczniom i uczennicom z doświadczeniem uchodźczym;
3. monitorowanie przez Ministerstwo Edukacji i Nauki oraz kuratoria oświaty, czy w obwodowych szkołach podstawowych dochodzi do nieuzasadnionych odmów przyjęcia ucznia/uczennicy z doświadczeniem uchodźczym przez dyrekcję i jeśli tak – wyciągnięcie stosownych konsekwencji.

W zakresie równego prawa do edukacji dzieci z doświadczeniem uchodźczym:

1. wprowadzenie przez Ministerstwo Edukacji i Nauki jednoznacznych wytycznych dotyczących włączania i edukacji dzieci z doświadczeniem uchodźczym dla ogólnodostępnych szkół podstawowych, by zapewnić takie same szanse adaptacji, integracji i edukacji w nowym środowisku wszystkim uczniom i uczennicom z Ukrainy;
2. zwiększenie wsparcia finansowego dla samorządów, we współpracy z Prezesem Rady Ministrów, umożliwiającego im zatrudnienie adekwatnej do liczby uczniów i uczennic z Ukrainy liczby asystentów i asystentek międzykulturowych, tworzenie oddziałów przygotowawczych i podjęcie innych działań wspierających na rzecz uczniów i uczennic z Ukrainy;
3. prowadzenie przez Ministerstwo Edukacji i Nauki we współpracy z samorządami dokładnych statystyk dotyczących liczby osób zatrudnionych na stanowiskach pomocy nauczyciela i asystenta/asystentki międzykulturowej w Polsce;
4. zapewnienie przez Ministerstwo Edukacji i Nauki, we współpracy z samorządami i organizacjami pozarządowymi, materiałów do nauki w języku polsko-ukraińskim dla każdego ucznia i uczennicy z Ukrainy, w tym podręczników do nauki języka polskiego jako obcego;
5. prowadzenie przez Ministerstwo Edukacji i Nauki, we współpracy z samorządami i organizacjami pozarządowymi, regularnych szkoleń dla nauczycieli i nauczycielek z zakresu pracy z dzieckiem cudzoziemskim (z doświadczeniem uchodźczym), edukacji międzykulturowej i antydyskryminacyjnej oraz nauczania języka polskiego jako obcego.

W zakresie zapewnienia równości szans dzieci z doświadczeniem uchodźczym:

1. rezygnacja z konieczności powtarzania ósmej klasy w przypadku nieprzystąpienia do egzaminu ósmoklasisty przez dzieci z doświadczeniem uchodźczym, z jednoczesnym wypracowaniem nowej strategii weryfikacji wiedzy tych uczniów i uczennic w procesie rekrutacji do szkół szkołach podstawowych;
2. wspieranie przez Ministerstwo Edukacji i Nauki, we współpracy z samorządami i organizacjami pozarządowymi oraz Ministerstwem Oświaty i Nauki Ukrainy, szkół ukraińskich, sobotnich szkół ukraińskich, szkół z językiem ukraińskim oraz międzynarodowych oddziałów szkolnych.

Zachęcamy do zapoznania się z całym raportem Amnesty International. Można pobrać go poniżej.